Türkiye’de son bir yıl içinde tabir özgürlüğü ve basın davaları kapsamında birçok gazeteci, aktivist, siyasetçi ve sanatkara mahpus cezası verildi. MLSA’nın 2023 ve 2024 yılları ortasındaki datalara nazaran, davalarda haber içerikleri, toplumsal medya paylaşımları, sanat faaliyetleri ve siyasi telaffuzlar suçlama konusu oldu. Gazeteciler çoklukla ‘hakaret,’ ‘iftira’ ve ‘örgüt propagandası’ suçlamalarıyla yargılandı. Siyasetçiler ve sanatkarlar ise siyasi tenkitler nedeniyle mahpus cezasına çarptırıldı. Meydanlarda ekonomik krizi ve hükümet uygulamalarını eleştirmek bile yargılanma nedeni oldu. Sansür Maddesi’nden başlatılan soruşturmalar ise gazeteciden siyasetçiye, aktivistten vatandaşa kadar herkes için ceza ve tutuklama aracına dönüştürüldü. Hukuken kanıt niteliği taşımayan pek çok yazı, pankart, tweet ve habere açılan yüzlerce dava tabir özgürlüğünün ne kadar tehdit altında olduğunu gösterdi.
Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği’nin (MLSA), 2018 yılından beri yürüttüğü söz ve basın özgürlüğü davalarını içeren Dava İzleme Programı kapsamında, 1 Eylül 2023 – 20 Temmuz 2024 isimli yılı boyunca izlenen davaları raporlaştırdı.
‘Propaganda, üyelik, şov yürüyüşleri, hakaret ve gaye gösterme’ birinci 5’te
Bu devirde yargılanan şahıslara bilhassa terör suçlamaları ve tabir özgürlüğüyle kontaklı hakaret suçlamaları yöneltildi. En çok yöneltilen birinci üç suçlama, ‘terör örgütü propagandası yapmak’, ‘silahlı terör örgütüne üye olmak’ ve ‘2911 sayılı Toplantı ve Şov Yürüyüşleri Kanunu’na muhalefet etmek’ oldu. Bunları ‘Kamu görevlisine hakaret’ suçlaması izledi. Gazeteciler ‘terörle çabada vazife almış şahısları amaç göstermek’ suçlamasıyla da birçok kere hâkim karşısına çıktı.
Gazeteciler, Türkiye’de hiç inançta hissetmiyor: En çok tutuklanma ve yargılanma derdi taşıyor; alanda polis şiddetine uğruyor, Twitter’da EGM’ye etiketleniyor
Sansür Yasası cezalandırma ve tutuklama aracına dönüştürüldü
Bu devirde, TCK’nın 217-a hususunda düzenlenen ‘halkı aldatıcı bilgiyi alenen yaymak’ suçlamasıyla gazetecilerden T24 muharriri Tolga Şardan da yargılandı. Bir mühlet tutuklu kalan Şardan hakkında ise MİT’in Cumhurbaşkanlığına sunduğu “yargıda yolsuzluk” argümanlarına ait raporu yazdığı gerekçesiyle dava açıldı.
Bu davalar, tıpkı vakitte iktidarın ele alınmasını istemediği hususların, basın özgürlüğü üzerinde baskı oluşturacak biçimde tüzel süreçlere mevzu edildiğini ortaya koydu.
T24 müellifi Tolga Şardan: Gerçek haberin üzerine giden gazetecilerin sonu Silivri’de bir oda bulmak oluyor
5 gün de var 9 yıl da: Tutuklama adeta baştan karara dönüştü
İzleme devrinde gazeteciler, ‘terör örgütüne üye olmak’, ‘terör propagandası yapmak’, ‘terörle gayrette vazife almış bireyleri amaç göstermek’ yahut ‘sansür yasası’ olarak bilinen ‘halkı aldatıcı bilgiyi yaymak’ üzere suçlamalar kapsamında itham edilerek tutuklu olarak yargılandı. Birtakım gazeteciler hâlâ tutuklu bulunurken, tüm gazetecilerin tutukluluk mühletleri 5 günden 9 yıl 3 aya kadar değişti.
Bu izleme devrinin başladığı 1 Eylül 2023’te Türkiye’de 30 gazeteci ve medya çalışanı, gazetecilik faaliyetleri nedeniyle tutuklu yahut hükümlü olarak cezaevinde bulunuyordu. Bu rapor hazırlanana kadar mahkumlar dahil toplamda 43 gazeteci farklı tezlerle cezaevlerinde demir parmaklıklar gerisinde tutuldu. Tutuklananların bir kısmı bu devirde tahliye oldu. Bu raporun hazırlandığı Ekim ayında, toplamda 21 gazeteci hala tutuklu yahut hükümlü olarak cezaevlerinde tutuluyor.
Bakan’ın “Gazetecilikten tutuklu tek bir kişi yoktur” kelamlarına rapor yanıt oldu: Tutuklamalar yüzde 150 arttı, söz özgürlüğü 217 yılla cezalandırıldı!
Haberler ve toplumsal medya paylaşımları polis raporlarına giriyor
Terörle alakalı suçlamalarda kanıt olarak sunulan ögeler daha da çeşitleniyor. Bu çeşit davalarda, haberler, fotoğraflar ve yazılar üzere kanıtların yanı sıra, kolluk fezlekesi, polis raporları, kriminal raporları, MASAK raporları, bilinmeyen yahut açık şahit beyanları üzere ögeler da sıkça kanıt olarak kullanıldı.
Gazetecilere yönelik açılan tabir ve basın özgürlüğü davalarında en sık kanıt olarak gösterilen ögeler ortasında haberler, toplumsal medya paylaşımları, TV konuşmaları yahut programları, çektikleri fotoğraflar yer aldı. Ayrıyeten, gazetecilerin takip ettikleri toplumsal medya hesapları, aleyhlerine kanıt olarak kullanıldı.
Kadınlar ve LGBTİ+’ların yürüyüşleri de pankartları da yasak!
Aktivistlere yönelik basın ve tabir özgürlüğü davalarında, bayanlar yeniden maksat olmaya devam etti. Bu periyotta yargılanan aktivistler ortasında bayanlar, LGBTİ+ bireyler, öğrenciler, personeller, insan hakları savunucuları ve çevreciler üzere çeşitli meslek ve kimlik kümelerinden bireyler yer aldı. Bayanlar ve LGBTİ+’lar, çeşitli hareketlerde polis şiddetiyle gözaltına alındıkları halde ‘polise direnmek’ suçlamasıyla yargılandı. Bu davaları en çok yasaklandığı öne sürülen Onur Yürüyüşleri takip etti. Pankartlar, yürüyüşler, sloganlar kanıt olarak gösterildi, suçlama konusu yapıldı.
Sokağa çıkmak, barışçıl hareket yapmak terör hatası oldu
Aktivistler en çok ‘2911 sayılı Toplantı ve Şov Yürüyüşleri Kanunu’na muhalefet’ suçlamasıyla yargılandı. Bu suçlamayla yargılanan 1125 sanığın yüzde 63,1’ini aktivistler oluşturdu. İkinci olarak, ‘terör örgütü propagandası yapmak’ suçlaması yer aldı. Bu suçlamayla yargılanan 162 sanığın yüzde 51,9’u aktivistler oldu. Bu bilgi, aktivistlerin barışçıl hareketlerinin bile terör suçlamasıyla karşı karşıya kaldığını gösterdi.
Aktivistler hükûmet tenkitleri nedeniyle de yargılandı. ‘Cumhurbaşkanına hakaret’ suçlamasından yargılanan 63 sanığın 23’ü aktivistlerden oluştu. ‘Terör örgütüne üye olma’ suçlamasıyla yargılanan 187 sanığın yüzde 12,8’ini (24 kişi) aktivistler oluşturdu. Ayrıyeten, ‘hakaret’ suçlamasıyla yargılanan 53 sanığın yüzde 30,2’si aktivist olarak kategorize edildi. Bu durum, aktivistlerin ağır suçlamalarla yargılandığını ve bu suçlamaların tabir özgürlüğünü önemli formda tehdit ettiğini ortaya koyuyor.
Meydanlarda ekonomik krizi ve hükümet uygulamalarını eleştirmek, yargılanma nedeni
Türkiye İşçi Partisi (TİP) Adana İl Başkanı Hakan Çayan’ın da ortalarında olduğu 7 kişi hakkında, ‘cumhurbaşkanına hakaret’ teziyle açılan davada, “Her yer kriz her yer yoksulluk”, “Hükümet istifa”, “Gün gelecek devran dönecek AKP halka hesap verecek”, “Bu halk hırsızlardan hesap soracak” sloganları suçlamalara münasebet gösterildi. Sarsıntı bölgesinde çadır muhtaçlığı sürerken Kızılay’ın, zelzele çadırlarını satmasını protesto etmek isteyen 76 Türkiye İşçi Partisi (TİP) üyesi hakkında dava açıldı.
Anayasa Mahkemesi’nin ‘hak ihlali’ kararlarına karşın Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın 950. hafta buluşmasına katılan, birçok kayıp yakını 20 kişi hakkında bu devirde ‘2911 sayılı Toplantı ve Şov Yürüyüşleri Kanunu’na muhalefet etmek’ suçlamasıyla dava açıldı. İstanbul 39. Asliye Ceza Mahkemesi’nde, 27 Şubat 2024 tarihinde görülen davada kayıp yakını olan sanık Hasan Karakoç, “Burada yargılanması gereken bizler mi olmalıyız yoksa o alanı bize yasaklayanlar mı?” diye sordu.
Öğrencilerin ‘rektörü hürriyetinden mahrum kıldığı’ argüman edildi
Prof. Dr. Melih Bulu’nun, Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından Boğaziçi Üniversitesi’ne kayyim rektör olarak atanması sonrası başlayan protestolar nedeniyle açılan davalar bu periyotta de devam etti. Taleplerini iletmek için Bulu ile yüz yüze görüşmek hedefiyle 1 Şubat 2021 tarihinde rektörlük binası önünde bir ortaya gelen ve burada beklerken Bulu’nun müsaadesiyle yerleşkeye alınan polisler tarafından darp edilerek gözaltına alınan 51 öğrenci hakkında açılan dava da bunlardan biriydi.
Rektörle görüşmek istedikleri için ‘kişiyi hürriyetinden mahrum kılma’ ve ‘mala ziyan verme’ suçlamaları yöneltilen 51 öğrenci, 11 Ekim 2023 tarihinde, İstanbul 49. Asliye Ceza Mahkemesi’nde görülen duruşmada, “suç işlediklerine dair somut ve inandırıcı kanıt olmadığı” gerekçesiyle beraat etti.
Eski CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu da Cumhurbaşkanına Hakaret suçlamasıyla yargılanıyor
Siyasetçilere yönelik suçlamalar
Siyasetçiler bu izleme devrinde de sık sık yargı karşısına çıkarıldı. ‘2911 sayılı Toplantı ve Şov Yürüyüşleri Kanununa muhalefet etmek’ teziyle toplamda 28 siyasetçi yargılandı.
‘Görevi yaptırmamak için direnmek’ suçlamasıyla 21 siyasetçi yargılanırken, bu suçlamanın oransal olarak büyük bir hisseye sahip olduğu görüldü. ‘Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Türkiye Büyük Millet Meclisini, Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetini ve devletin yargı organlarını alenen aşağılamak’ suçlamasından 11, ‘silahlı (terör) örgütüne üye olmak’ suçlamasından 15, ‘kamu görevlisine karşı misyonundan ötürü hakaret’ suçlamasından 10 siyasetçi yargılandı. ‘Sansür yasası’, ‘siyasal yahut askerî casusluk’ ve ‘hakaret’ üzere suçlamalarla yargılanan siyasetçi sayısı ise birer kişi oldu.
|
‘Görünmeyen Cemaat: Mürideler’in müellifi ve ‘Kızıl Goncalar’ dizisinin danışmanı Filiz Gazi, tarikatlarda bayanlara biçilen hayatları anlattı
|
