Selva Demiralp | Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi
Aralık ayı enflasyonu piyasa beklentilerinin altında yüzde 1,2 düzeyinde gelirken 2022 enflasyonu yüzde 64’e geriledi.
Sene sonu enflasyonu, 2023 yılında yapılan maaş artırımlarına ve kira kontratlarına temel oluşturuyor.
O yüzden manşet enflasyon sayının hissedilen enflasyonu ne kadar yansıttığı Aralık ayında daha kritik bir değer taşıyor.
Enflasyonun Aralık ayından itibaren düşüşe geçmesi beklenti dahilindeydi.
Baz tesiri, kredilerdeki sıkılaşma, global resesyon, güç fiyatlarındaki düşüş üzere sebepler bu beklentiyi şekillendirdi.
Ancak beklenti ötesindeki düşüşler eldeki hesaplarla örtüşmediğinde ister istemez birtakım soru işaretleri oluşuyor.
Nedir bu sorular?
1. Baz tesiri enflasyondaki düşüşü açıklıyor mu?
Aralık ayı enflasyonunda “baz etkisi” kaynaklı bir düşüş bekleniyordu.
Baz tesiri ile kastedilen şu: Bir evvelki periyotta yüklü bir fiyat artışı olduysa, bu periyotta daha makul bir sayı devreye girdiğinde enflasyon mekanik olarak düşer.
Aralık ayındaki baz tesirini aylık enflasyon sayıları üzerinden inceleyelim.
Grafikte mavi sütunlar 2021, kırmızı sütunlar ise 2022 için aylık enflasyon sayılarını gösteriyor.
Geçen sene kur krizi sonrası Aralık ayı aylık enflasyonu yüzde 13,58 geldi.
Bu sene yüzde 13,58’in altında gelecek her sayı yıllık enflasyonda düşüş manasına gelecekti.
Aralık enflasyonu yüzde 1,18’e fikir yıllık enflasyon da yüzde 64’e geriledi.
Aralık enflasyonu yüzde 1,18 değil de son üç aydaki ortalamaya benzeri halde yüzde 3 civarında gelseydi sene sonu enflasyonu yüzde 67’ye düşecekti.
2021 yılında yüzde 36 ile biten enflasyon, 2022 sonunda yüzde 64’e dayanmışken iki üç puanlık sapmanın ne kıymeti var diyebilir miyiz?
Diyemeyiz.
Her ay beklentide görülen bir iki puanlık sapmalar bir seneye yayıldığında birikimli bir mağduriyet yaratıyor.
Ücretlere yapılan güncellemelerde resmi enflasyon sayıları baz alındığı için resmi sayıların beklentilerden sapması herkesi yakından ilgilendiriyor.
Maaşlar artışları enflasyon kadar olmayınca alım gücü önemli erozyona uğruyor.
Peki başka ekonomik göstergeler ne diyor? Piyasalar neden daha yüksek bir enflasyon bekliyordu?
2. Dördüncü çeyrekte gözlenen toparlanma
Talebin toparlanmaya başladığı bir ortamda enflasyonist baskıların azalma ihtimali düşer.
Bu durum Aralık ayında gözlenen beklenti ötesindeki düşüşün anlaşılmasını zorlaştırıyor.
Üçüncü çeyrekteki daralmayı takiben ek faiz indirimleri, artan rezervler ve ekonomiyi destekleyici önlemlerle talebin tekrar toparlanmaya başladığını görüyoruz.
Talebin güçlenmesine sebep olan bir öteki faktör, seçim öncesi periyotta uygulaması beklenen genişleyici siyasetlerle artan enflasyonist beklentiler olabilir.
Zira enflasyon beklentilerindeki artış talebi öne çeken bir tesir yapıyor.
Cem Çakmaklı’nın Koç Üniversitesi-TÜSİAD Ekonomik Araştırma Forumu için hazırladığı endeksler Temmuz ayından beri finansal durumda bir düzgünleşme olduğuna ve bunun sonucunda iktisattaki resesyon mümkünlüğünün düştüğüne işaret ediyor.
Aralık ayında güçlü gelen PMI sayıları bu öngörüyü doğruluyor.
3. TÜFE ve ÜFE ortasındaki makas
Geçen sene içinde üretici fiyatları ile tüketici fiyatları ortasındaki makasın tarihî düzeylere çıktığına şahit olduk.
Aradaki fark üreticinin hissettiği, lakin tüketiciye yansıtmak için uygun vakti beklediği maliyet artışlarını gösteriyor.
Bu birikmeli tesirden ötürü, talep zayıflasa bile enflasyonist baskılarda düşüş beklemek kolay değil.
Hal bu türlü iken, üstelik talebin tersine tekrar toparlanmaya başladığı bir ortamda ÜFE’deki düşüşün TÜFE’den daha keskin olduğunu ve bu formda ortadaki makasın 20 puan azaldığını gözlemliyoruz.
Enerji maliyetlerindeki düşüşün ÜFE’yi daha keskin düşürmüş olduğunu anlıyoruz.
Ancak benim beklentim ortadaki makasın ÜFE enflasyonundaki düşüşten fazla TÜFE enflasyonundaki artışla daralması idi.
4. TÜFE ve İTO enflasyonu ortasındaki makas
Aralık ayı sayılarında beklentilerle örtüşmeyen bir başka data İstanbul Ticaret Odası’nın (İTO) yayınladığı İstanbul enflasyonu ile TÜFE enflasyonu ortasındaki farkın tepe yaparak 29 puana yaklaşması oldu.
İTO enflasyonu her ne kadar yalnızca İstanbul bölgesi için hesaplanan ve farklı bir tüketim sepetini içeren bir hesaplama olsa da TÜFE ile ortasında (son iki yıl hariç) gözlenen yüksek bir korelasyon var.
Bundan ötürü İTO enflasyonu TÜFE enflasyonu için bir öncü gösterge niteliği taşıyor.
2022 yılı içinde TÜFE enflasyonu beklentilerin altında kalırken bu iki seri ortasındaki fark giderek açıldı.
Senenin ikinci yarısından itibaren benim de dahil olduğum bir küme iktisatçı üç haneli enflasyon beklerken TÜFE giderek İTO enflasyonundan negatif ayrışarak sürpriz yarattı.
İTO enflasyonu son çeyrekte üç haneli düzeylere girerken TÜFE yüzde 85 düzeyinde tepe yaptı.
Aralık ayında, enflasyon dinamiklerinde beklenen yavaşlamayla bir arada İTO enflasyonunda da 12 puan üzere süratli bir düşüş görsek de TÜFE’de görülen 20 puanlık düşüş ortadaki farkın tarihi bir doruğa eriştiğini gösteriyor ve başlarda soru işareti yaratıyor.
Cevap arayan sorular
Şüphesiz herkesin hissettiği enflasyon kendi tüketim sepetine bağlıdır ve temsili bir tüketim sepeti üzerinden hesaplanan TÜFE enflasyonunun şahsî enflasyon deneyimleri ile birebir örtüşmesini bekleyemeyiz.
Öte yandan hissedilen enflasyon ile manşet enflasyon sayıları ortasındaki farkın toplum genelinde yaygın bir hoşnutsuzluğa dönüşmesi tasa veriyor.
TÜFE hesaplaması için gerekli olan data seti yalnızca TÜİK’te bulunduğu için dışarıdan yaptığımız müşahedeler birer soru işareti olmanın ötesine geçemiyor.
Bu mevzuda ilgili kurumların toplumu ikna edici açıklamalar yapmaları hem daha şeffaf bir bağlantı hem de kurumsal kredibilitenin tekrar kazanılması açısından epey kıymetli.